Bách bộ là vị thuốc được sử dụng phổ biến ở trong Đông y, có tác dụng tiêu đờn, nhuận phổi và sát trùng rất tốt. Sử dụng bách bộ có thể chữa được chứng ho, ho gà và sát trùng hiệu quả. Để hiểu rõ hơn về tác dụng của bách bộ, cùng tìm hiểu ngay sau đây.
Thông tin về cây bách bộ
- Tên khoa học: Stemona tuberosa Lour, thuộc họ bách bộ (stemonaceae).
- Tên khác: Dây ba mươi, dây dẹt ác, củ rận trâu, bách nãi, cửu trùng căn, bẳn sam síp, sam síp lạc, mùi sấy dòi…
Đặc điểm
- Cây leo có thân nhỏ nhẵn, quấn, có chiều dài 10cm.
- Lá mọc đối hoặc thuôn dài, có thân nổi rõ trên mặt lá to. Một lá có 10 – 12 gân phụ chạy dọc từ cuống lá đến ngọn lá.
- Hoa mọc thành cụm ở kẽ lá, cuống hoa dài từ 2 – 4cm. Mỗi một cụm hoa gồm 1 – 2 hoa to. Cánh hoa có màu đỏ hoặc vàng. Bao hoa bách bộ có 4 phận và 4 nhụy giống nhau, chỉ nhị ngắn. Bầu hoa bách bộ có hình nón, quả gồm 4 hạt. Hoa bách bộ nở vào mùa hè.
- Rễ bách bộ là rễ chùm có gần đến 30 củ hoặc nhiều hơn.
Phân bố
Cây thường mọc hoang ở nhiều vùng rừng núi ở khắp nước ta. Bách bộ phân bố nhiều ở các tỉnh: Lào Cai, Tuyên Quang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Yên Bái, Thái Nguyên, Thanh Hóa…
Bộ phận được dùng làm thuốc, thu hái, chế biến và bảo quản
Rễ củ được sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Củ càng để lâu năm lại càng tốt.
Bách bộ thường được thu hoạch vào cuối thu đến đầu xuân năm sau khi chồi cây chưa nảy nở. Trước khi thu hái thì nên cắt bỏ dâu thân, bỏ cây nhỡ, đào hết củ lên rồi đem rửa sạch, phơi khô.
Cách chế biến:
- Củ già rửa sạch, cắt bỏ phần rễ 2 đầu rồi nhúng vào nước sôi. Củ lớn chia làm hai, củ nhỏ để nguyên rồi đem phơi nắng, sấy khô hoặc tẩm rượu.
- Rửa sạch củ bách bộ rồi đem ủ mềm rút lõi. Sau đó, thái mỏng phơi khô và dùng sống. Hoặc có thể đem tẩm mật qua một đêm rồi đem sao vàng, dùng chín.
Cách bảo quản: Để bách bộ ở nơi khô ráo, tránh ẩm ướt.
Thành phần hóa học
Bách bộ chứa:
- Alcaloid: Tuberostemonin, oxytuberostemonin, stenin, hypotuberostemonin…
- Protid 9,0%
- Lipid 0,83%
- Glucid 2,3%
- Acid hữu cơ: Formic, citric, suecinic, malic…
Tác dụng chữa bệnh của bách bộ
Theo Y học cổ truyền
Bách bộ có vị ngọt đắng, tác động vào kinh phế, có tác dụng:
- Nhuận phế chỉ khái, sát trùng, diệt rận.
- Chữa trị ho gà, trị thương phong khái thấu, giun kim, phế lao, chàm lở, chấy rận.
Theo y học hiện đại
- Kháng khuẩn: Tiêu diệt vi khuẩn ở ruột già, kháng vi khuẩn lỵ.
- Kháng vi trùng: Hoạt chất radix stemonae in vitro trong bách bộ có khả năng kháng nhiều loại khuẩn gây bệnh. Ví dụ như: Neisseria meningitidis, Streptococus pneumoniae, Staphylococus aureus, Hemolytic streptococus.
- Tác động lên hệ hô hấp, trị ho: Trong bách bộ có chứa stemonin, chất này ức chế phản xạ ho, giảm sự hưng phấn, kích thích trung tâm hô hấp.
- Tiêu diệt ký sinh trùng: Nước ngâm kiệt hay dịch cồn của bách bộ giúp loại bỏ ký sinh trùng bọ chét, muỗi, chấy rận, rệp…
Một số bài thuốc trị bệnh từ bách bộ
Chữa bệnh ho gà
Dùng siro bách bộ chữa ho gà. Uống 15ml/lần và 3 lần/ngày. Một 1ml siro tương đương với 1,5g thuốc sống. Theo điều tra, tỷ lệ chữa ho gà thành công 85,2%.
Trường hợp không may tiếp xúc với trẻ bị ho gà thì uống 2 lần/ngày và 2 ngày/tuần, liều lượng 10ml/lần. Tỷ lệ phòng ngừa bệnh ho gà đạt 97%.
Chữa trị lao phổi
Vị thuốc: 20 bách bộ, đơn bì 10g, hoàng cầm 10g , đào nhân 10g.
Cách dùng: Cho tất cả các vị thuốc vào sắc. Cô cạn đến khi còn 60ml, chắt lấy nước thuốc. Mỗi ngày một thang. Uống liên tục trong 3 tháng, tình trạng bệnh lao phổi được cải thiện rõ rệt. Theo thống kế, 93 ca bệnh lao phổi có hang đáp ứng tốt với bài thuốc này.
Trị giun kim
Bài thuốc số 1: Dùng bách bộ, sử quân tử, binh lang, mỗi vị thuốc lượng bằng nhau. Sau đó đem tán thành bột mịn, trộn thêm vaselin. Bôi hỗn hợp này quanh hậu môn. Nếu chế được thành viên đặt hậu môn sẽ mang lại hiệu quả trị giun tốt hơn.
Bài thuốc số 2: Sử dụng 30g bách bộ, sắc lấy 10 – 20ml thuốc. Dùng nước thuốc này thụt lưu đại tràng đều đặn trong 2 – 3 tối là được.
Hoặc có thể sử dụng 20g bách bộ, 20g tử thảo và 100g vaselin chế thành cao rồi bôi quanh hậu môn mỗi tối trước khi đi ngủ.
Chữa ho do viêm phế quản, viêm họng, ho lao…
- Lấy 20g bách bộ, thêm nước vào sắc. Thực hiện sắc 2 lần lấy 60ml nước thuốc. Chia thành 3 phần bằng nhau uống trong ngày. Để dễ uống hơn có thể cho thêm đường mật vào.
- Trị ho gà: Sử dụng 10 – 15g bách bộ sắc lấy nước uống. Sau một thời gian bệnh ho gà thuyên giảm dần.
- Chữa ho ngoại cảm: Dùng 12g bách bộ, 10g cát cánh, 10g bạch tiền và 10g kinh giới. Sắc lấy nước uống hàng ngày.
- Điều trị ho lao và ho nhiệt: Bách bộ và sa sâm mỗi loại 2kg. Đem sắc chắt lấy nước thuốc, bỏ bã. Sau đó, thêm 2kg mật đường, đun nhỏ lửa nấu thành cao, cho vào hũ thủy tinh sử dụng dần. Dùng 1 thìa/lần và 2 lần/ngày.
>> Cách trị viêm họng bằng thảo dược tự nhiên
Chữa nổi mề đay, chấy rận, ngứa do viêm da dị ứng
- Trị chấy rận: Lấy 100g bách bộ ngâm với 500ml cồn. Sau 24 giờ thì dùng hỗn hợp này bôi vào chỗ ngứa có chấy rận ký sinh.
- Chữa nổi mề đay: 15g bách bộ, 10g khổ sâm, 6g hùng hoàng và 6g bằng sa. Cho tất cả các vị thuốc này vào sắc lấy nước rửa vùng da bị dị ứng nổi mề đay.
- Trị ngứa dị ứng, chàm lở, viêm da, muỗi đốt, mề đay: Lấy bách bộ cắt thành từng lát mỏng rồi xát vào vùng bị ngứa hàng ngày. Sau vài ngày tình trạng bệnh sẽ thuyên giảm rõ rệt.
Các tác dụng khác của bách bộ
- Đốt bách bộ xông khói để tiêu diệt rận, bọ chó, ruồi muỗi hiệu quả.
- Tiêu diệt bọ gây: Sử dụng dung dịch 1/20 bách bộ. Tỷ lệ thành công đạt 100%.
- Tiêu diệt giòi: Dùng bột bách bộ rắc vào hố phân. Tỷ lệ thành công 100%.
- Diệt ruồi muỗi: Sắc lấy nước bách bộ, thêm chút đường. Ruồi ăn sẽ bị chết. Tỷ lệ thành công là 60%.
Lưu ý khi sử dụng bách bộ chữa bệnh
- Cần sử dụng bách bộ theo đúng liều lượng, không nên lạm dụng sử dụng quá nhiều vì sẽ gây ngộ độc.
- Không dùng bách bộ cho người bị tì vị hư yếu.
- Nếu không may bị ngộ độc bách bộ thì dùng nước ép gừng tươi hoặc giấm ăn để giải độc.
Trên đây là những thông tin cần biết về vị thuốc bách bộ. Bạn hãy tham khảo để biết cách sử dụng bách bộ đúng và hợp lý mang lại hiệu quả trị bệnh tốt nhất nhé!
>> Tin liên quan: Tang bạch bì và những công dụng bất ngờ